پشتێنەی سەوزایی لە هەولێر: ستراتیژێکی ژینگەیيی گشتگیر بۆ داهاتوویەکی بەردەوام

ڕاپۆرتی ستراتیژیی پڕۆژەی پشتێنەی سەوزایی لە هەولێر: بەردەوامی و کەشوهەوا

بەشی یەکەم: پوختەی جێبەجێکردن و گرنگیی ستراتیژی

1.1. پوختەی جێبەجێکردن: پڕۆژەی پشتێنەی سەوزایی لە شاری هەولێر، پایتەختی هەرێمی کوردستان، دەستپێشخەرییەکی ژینگەیی و گەشەپێدانی ستراتیژییە کە ئامانجی بەهێزکردنی توانای شارەکەیە بۆ بەرەنگاربوونەوەی کاریگەرییەکانی گۆڕانی کەشوهەوا و کەمکردنەوەی کاریگەرییەکانی فراوانبوونی شارنشینی. پڕۆژەکە پشت بە دروستکردنی پشتێنەیەکی ڕووەکیی بەردەوام دەبەستێت کە دەورەی شارەکە دەدات، بە درێژایی نزیکەی 78 کیلۆمەتر و پانیی نزیکەی 2 کیلۆمەتر و نزیکەی حەوت ملیۆن داری خۆڕاگر بەرامبەر وشکەساڵی (وەک زەیتوون و فستەق) دەچێنێت.

پڕۆژەکە تەنها دارچاندن نییە، بەڵکوو مۆدێلێکی یەکگرتووی ژێرخانی سەوزە لە هەرێمدا. مەزەندە دەکرێت پشتێنە سەوزەکە ساڵانە بتوانێت لەنێوان 140,000 بۆ 210,000 تۆن دووەم ئۆکسیدی کاربۆن (CO2) بمژێت، کە ئەمەش دەرفەتی ڕاستەقینە بۆ چوونە ناو بازاڕەکانی نێودەوڵەتیی کاربۆن و دروستکردنی داهاتی دارایی ژینگەیی بەردەوام دەڕەخسێنێت.

هەروەها پڕۆژەکە ئاڵنگارییە ژینگەیی و کەشوهەواییە سەرەکییەکان چارەسەر دەکات، لەوانە باشترکردنی کوالیتیی هەوا، کەمکردنەوەی دیاردەی دوورگە گەرمییەکانی شار  UHIو بەرەنگاربوونەوەی بەبیابانبوون، کە کاریگەریی ئەرێنیی لەسەر تەندروستیی گشتی و ئابووریی ناوخۆیی دەبێت.

1.2. گرنگیی ستراتیژیی پڕۆژەکە: پڕۆژەی پشتێنەی سەوزایی، وەڵامێکی ستراتیژییە بۆ ئاڵنگارییەکانی سەدەی بیست و یەک لە هەولێر. پڕۆژەکە هەرێمی کوردستان دەخاتە ڕیزی ئەو شارە جیهانییانەی کە چارەسەری سروشتییان لەسەر بنەمای سیستەمی ژینگەیی پەسەند دەکەن.

بەشی دووەم: چوارچێوەی گشتی و ئاڵنگارییەکانی شارنشینی:

2.1. پاشخانی پڕۆژە و بنەماکانی: شاری هەولێر فراوانبوونێکی گەورەی شارنشینیی بەخۆیەوە بینیوە. ئەم فراوانبوونە، لەگەڵ کاریگەرییەکانی گۆڕانی کەشوهەوای هەرێمی، بووەتە هۆی زیادبوونی ئاڵنگارییە ژینگەییەکان:

• بەرزبوونەوەی پلەی گەرما: تۆمارکردنی پلەی گەرمای هاوین کە لە 45 پلەی سیلیزی تێپەڕ دەبێت، لەگەڵ پەرەسەندنی دیاردەی دوورگە گەرمییەکانی شار بەهۆی کەمیی ڕووبەری سەوز.
• تێکچوونی کوالیتیی هەوا: بەرزبوونەوەی چڕیی گەردیلە هەڵواسراوە وردەکان PM5 وPM10 و گازە پیسکەرەکان (وەک NO2 و SO2).
• بەبیابانبوون و تێکچوونی زەوی: داڕمانی خاک لە دەوروبەری شارەکە، کە دەبێتە هۆی زیادبوونی گەردەلوولی خۆڵ و لم.

2.2. میتۆدۆلۆژیای جیهانی و بەراوردی سەرچاوەیی: پڕۆژەکە پەیامی لە باشترین پراکتیکەکانی جیهان وەرگرتووە، وەک پشتێنەی سەوزی فرانکفۆرت (ئەڵمانیا) و دەستپێشخەرییەکانی شاری سیئۆل (کۆریای باشوور). ئەمە تەنیا نوێنەرایەتیی دارچاندن ناکات، بەڵکوو گۆڕانکارییەکە لە دیدگای پلاندانانی شارنشینی و ژینگەیی هەرێمی کوردستان، کە ئامانجی دروستکردنی هاوسەنگییەکی زیندووە، لەنێوان گەشەپێدان و بەردەوامی.

2.3. چوارچێوەی دامەزراوەیی و ڕۆڵی حکومەت پڕۆژەکە پشتگیریی ڕاستەوخۆی حکومەتی هەرێمی کوردستان  KRGبەدەست دەهێنێت و بە سەرپەرشتیی ڕاستەوخۆی مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان، جێبەجێ دەکرێت.

بەشی سێیەم: وەسفی پڕۆژە و ژێرخانی سەوز:

3.1. ڕەهەندەکان و پێکهاتەکان: پشتێنەی سەوزایی وەک بەربەستێکی ژینگەیی پتەو دیزاین کراوە:

• ڕووبەری جوگرافی: دوو پشتێنەی سەوز بە درێژایی گشتی 78 کیلۆمەتر و پانی جێگیر 2 کیلۆمەتر.
• کۆی گشتیی دارەکان: 7,000,000 دار لە جۆرەکانی زەیتوون و فستەق.
• ژێرخانی ئاو: دروستکردنی 10 گۆمی دەستکرد بۆ دڵنیابوون لە ئاودێریی بەردەوام، لەگەڵ پشتبەستن بە تەکنەلۆژیای ئاودێریی زیرەک (دڵۆپاندن).

3.2. هەڵبژاردنی جۆرەکانی ڕووەک: هاوسەنگیی ژینگەیی و ئابووری: جۆرەکانی دار بە وریاییەکی زۆرەوە هەڵبژێردراون بۆ گونجانیان لەگەڵ کەشوهەوای ناوخۆیی سەخت و دابینکردنی بەهای ئابووری:

بەشی چوارەم: کاریگەریی ژینگەیی و کەشوهەوا:

4.1. کەمکردنەوەی دیاردەی دوورگە گەرمییەکانی شار UHI: پشتێنەکە پلەی گەرمی لە ناوچە شارنشینەکاندا کەم دەکاتەوە لە ڕێگەی:

• ساردکردنەوەی هەڵمژین Evaporative Cooling: کەمکردنەوەی پلەی گەرمای هەوا بە بڕی ٢-٤ پلە لە ناوچە نزیکەکاندا.
• کەمکردنەوەی پلەی گەرمای ڕووی زەوی LST: سێبەرکردنی ڕووەکان و کەمکردنەوەی مژینی گەرمی لەلایەن کۆنکریتەوە.

4.2. باشترکردنی کوالیتیی هەوا و بەرەنگاربوونەوەی پیسکەرەکان: دارەکان وەک فلتەری بایۆلۆژی کار دەکەن.

مەزەندەی ساڵانە لەسەر 7 ملیۆن دار:

4.3. بەڕێوەبردنی ئاو و خاک و هەمەجۆریی بایۆلۆژی:

• میکانیزمی بەرەنگاربوونەوەی بەبیابانبوون: ڕووبەری ڕووەکی، خێرایی بای هەڵگری خۆڵ بە ڕێژەی 30-40% کەم دەکاتەوە.
• هەمەجۆریی بایۆلۆژی: دروستکردنی ڕێڕەوێکی ژینگەیی کە ژینگەی نوێ بۆ باڵندە، مێروو و ئاژەڵە بچووکەکان دابین دەکات.

بەشی پێنجەم: بەردەوامیی ئابووری و دەرفەتەکانی کاربۆن:

5.1. توانای مژینی کاربۆن و بازاڕەکانی مامەڵەکردن: پڕۆژەکە بەهۆی توانای مژینی 210,000 تەن CO2 ی ساڵانە، دەرفەتی بەشداریی چالاکانە لە بازاڕەکانی کاربۆن دەڕەخسێنێت.

• مەزەندەی داهاتی دارایی ساڵانە: لە 1.12 ملیۆن دۆلار بۆ 2.52 ملیۆن دۆلار ساڵانە، ئەمەش سەرچاوەی دارایی بەردەوام دابین دەکات.

5.2. پێداویستییەکانی دەرکردنی کرێدی کاربۆن: پێویستە پڕۆژەکە پابەند بێت بە پێوەرەکانی پێوانە و ڕاپۆرتکردن و پشتڕاستکردنەوە  MRVوەک لەلایەن ( ( VerraVCSو (Gold Standard) دانراوە:

1. تۆمارکردنی پێشوەختەی پڕۆژە: دەبێت دەستبەجێ ڕێکارەکانی تۆمارکردنی فەرمی دەست پێبکرێت.
2. سەلماندنی زیادەیی Additionality: سەلماندنی ئەوەی کە پڕۆژەکە بەبێ دابینکردنی دارایی لە داهاتی کرێدی کاربۆنەوە بەدەست نایەت.
3. جێبەجێکردنی سیستەمی MRV: بەکارهێنانی داتای هەستەوەری دوور و نموونەی i-Tree Eco بۆ پێوانەکردنی بارستەی بایۆلۆژی و پشتڕاستکردنەوە.

5.3. کاریگەریی دارایی گریمانەیی لە ماوەی درێژدا: دەتوانرێت داهاتی فرۆشتنی کرێدی کاربۆن بۆ دابینکردنی بودجەی بەردەوامی پڕۆژە (تێچووی چاککردنەوە و ئاودێری) و پشتیوانیکردنی پڕۆژە ژینگەیی و کۆمەڵایەتییەکانی تر بەکار بهێنرێت.

بەشی شەشەم: کاریگەریی کۆمەڵایەتی، تەندروستیی گشتی و کوالیتیی ژیان

6.1. دابینکردنی هەلی کار و بووژانەوەی ئابووریی سەوز: پڕۆژەی پشتێنەی سەوز زیاتر لە 2,000 هەلی کاری سەوزی ڕاستەوخۆ لە بوارەکانی کشتوکاڵ، ئاودێری و بەڕێوەبردنی سیستەمی ژینگەیی دروست دەکات، هەروەها پشتگیری لە پڕۆژە کشتوکاڵییە بچووک و مامناوەندەکان دەکات لە ڕێگەی بەرهەمی زەیتوون و فستەق.

6.2. باشترکردنی تەندروستیی گشتی و خۆشگوزەرانی: باشترکردنی کوالیتیی هەوا و کەمبوونەوەی پلەی گەرما دابین دەکرێت:

• کەمکردنەوەی نەخۆشی: دابەزینی چڕی پیسکەرەکان (PM5 و NO2) ڕێژەی تووشبوون بە نەخۆشییەکانی کۆئەندامی هەناسە و دڵ کەم دەکاتەوە.
• تەندروستیی دەروونی: دابینکردنی ڕووبەری سەوز بۆ پیاسەکردن و کاتبەسەربردن فشار و سترێسی دەروونی کەم دەکاتەوە.

6.3. بەهێزکردنی گەشتیاریی ژینگەیی و کۆمەڵایەتی: شوێنەکە دەبێتە ناوەندێکی گەشتیاری و کاتبەسەربردن.

• ڕێڕەوی ئارام: دیزاینکردنی ڕێڕەوی ئارام بۆ ڕۆیشتن و پاسکیلسواری.
• پەروەردەی ژینگەیی: بەکارهێنانی پڕۆژەکە وەک تاقیگەیەکی سروشتی بۆ قوتابیان و گەنجان بۆ بەهێزکردنی وشیاریی ژینگەیی.

بەشی حەوتەم: چاودێری و هەڵسەنگاندن و پێنوێنەکانی کارایی سەرەکی ({KPIs}):

7.1. سیستەمی پێوانە و ڕاپۆرتکردن و پشتڕاستکردنەوە MRV: بۆ دڵنیابوون لە وردبینی و شەفافیەت، سیستەمێکی {MRV}ی یەکگرتوو بەکار دەهێنرێت:

• هەستەوەری دوور Remote Sensing: بەکارهێنانی داتای مانگی دەستکرد بۆ پێوانەکردنی گۆڕانکاری لە ڕووبەری سەوز ({NDVI}) و پلەی گەرمای ڕووی زەوی LST.
• مۆدێلکردنی ژینگەیی: بەکارهێنانی نموونەی i-Tree Eco بۆ هەژمارکردنی بارستەی کاربۆنی هەڵگیراو و پیسکەرە لادراوەکان.
• وێستگەکانی چاودێریی مەیدانی: دامەزراندنی وێستگە تایبەتەکان بۆ پێوانەکردنی چڕی PM5 وNO2 لە ناوچەکاندا.

7.2. پێنوێنەکانی کارایی سەرەکی ({KPIs}) بۆ هەڵسەنگاندنی پێشکەوتن

پێنوێنە سەرەکییەکان:

بەشی هەشتەم: ڕاسپاردە و ئەنجامەکان: دیدگایەک بۆ داهاتوو:

8.1. ئەنجامە سەرەکییەکان و پەیامی پڕۆژە: پڕۆژەی پشتێنەی سەوزایی لە هەولێر پایەیەکی سەرەکییە بۆ خۆڕاگریی شارەکە و بەردەوامیی ژینگەیی و کەشوهەوایی. پڕۆژەکە مۆدێلێکی سەرکەوتووی بەکارهێنانی چارەسەرەکانە کە لەسەر بنەمای سروشت دامەزراون بۆ بەرەنگاربوونەوەی گۆڕانی کەشوهەوا.

پەیامی سەرەکی: "پشتێنەی سەوز وەبەرهێنانی هەرێمی کوردستانە لە داهاتوویەکی تەندروست، لە ڕووی ژینگە و کەشوهەواوە و بەردەوام لە ڕووی ئابوورییەوە بۆ نەوەکانی داهاتوو."

8.2. ڕاسپاردە ستراتیژییەکان بۆ بەهێزکردنی بەردەوامی: بۆ دڵنیابوون لە بەردەوامی پڕۆژەکە، ئەم ڕاسپاردە ستراتیژییانە پێشنیار دەکرێن:

1. خێراکردنی کاراکردنی بازاڕەکانی کاربۆن: دەستپێکردنی ڕێکارەکانی تۆمارکردن بۆ دابینکردنی بودجەی بەردەوامی پڕۆژەکە.
2. هەمەجۆرکردنی جۆرەکانی ڕووەک: هێنانی کۆمەڵێکی فراوانتر لە ڕووەکی خۆڕاگر بۆ بەهێزکردنی هەمەجۆریی بایۆلۆژی.
3. بەهێزکردنی ژێرخانی ئاو: پەرەپێدانی سیستەمێکی ئاودێریی بەردەوام کە پشت بە ئاوی چارەسەرکراو یان کۆکردنەوەی ئاوی باران ببەستێت.
4. هاوبەشی کۆمەڵایەتیی هەمیشەیی: بەشداریکردنی کۆمەڵگای ناوخۆیی و کەرتی تایبەت لە پرۆسەکانی چاککردنەوە و چاودێریکردن.
5. یەکخستن لەگەڵ پلاندانانی شارنشینی: دڵنیابوون لەوەی کە پشتێنەی سەوز بە تەواوی لەگەڵ پلانی فراوانبوونی شارنشینی داهاتوودا یەک دەگرێتەوە.