بەڕێوەبەرایەتی گشتی هاتووچۆی هەرێم: لە کوردستان ملیۆنێک و ٩٨٥ هەزار و ٧٢٧ ئۆتۆمبێل تۆمار کراون
هەولێر، هەرێمی کوردستان، عێراق (GOV.KRD)- عه‌میدی هاتوچۆ ئه‌سعه‌د مه‌لا كه‌ریم، به‌ڕێوه‌به‌ری به‌شی پلاندانان و ئامار له به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیی گشتیی هاتوچۆی هه‌رێم، لە گفتوگۆیەکى تایبەت باسی كێشه‌و گرفتەکانى هاتوچۆی كرد بە قسەکردن لەسەر دوایین ئامارى کارەساتەکانى هاتوچۆ لە ساڵی ڕابردوو تا ئێستا، باسى زۆربوونی ڕووداوه‌كانی هاتوچۆ و هۆکارەکانى و ڕێگاکانى کەمکردنەوەى ئەم ڕووداوانەى کرد کە قوربانییەکانى لە قوربانییەکانى شەڕى داعش زیاترن.
ـ ساڵانە ڕووداوێكی زۆری هاتوچۆ ڕوو دەدات و خەڵكێكی زۆریش بەو هۆیەوە دەبنە قوربانی، ئامارەكانی ئەو ڕووداو و قوربانیانەی كە هەیە چەندە و ئەو سەرپێچیانەشی كە كراوە چین؟
ئه‌سعه‌د مه‌لا كه‌ریم: لە هەرێمی كوردستان ڕووداەكان ژمارەیان زۆرە و بۆ ئەوەش چەندین هۆكار هەیە کە ئێمە دەتوانین دەستنیشانی بكەین و بەردەوامیش هەوڵمان داوە چارەسەری گونجاوی بۆ بدۆزینەوە، هەندێك لە پلانەكانیشمان جێی خۆی گرتووە، بەڵام هەموو شتێك بە ئێمە ناكرێت و هەندێك شت هەیە لە دەسەڵاتی ئێمە زیاترە. دەكرێت بڵێین تا بە وەزارەتی ناوخۆش بە تەنیا ناكرێت و پێویستمان بە گشتگیریی هەیە لەلایەن زۆربه‌ی وەزارەتەكان و پاڵپشتی حكومەتی هەرێمی كوردستان، ئینجا دەتوانین هەموو ئەو كێشانەی كە دەبنە هۆی زیادبوونی ڕووداوەكان چارەسەر بكرێن.
ساڵی پار چوار هەزار و ١٢٠ ڕووداوى هاتوچۆ لە سەرتاسەرى هەرێمى کوردستان ڕوویان داوە کە بە هۆیەوە ٦٢٣ هاووڵاتی گیانیان لە دەست داوە و زیاتر لە حەوت هەزار و ١٣٧ هاووڵاتیش بریندار بوون. لە سەرەتای ساڵی ئەمساڵیشەوە تا ٢٠٢٢/٣/١، ٥٥٢ ڕووداوى ئۆتۆمبێل لە سەرتاسەرى هەرێم ڕوویان داوە کە بە هۆیەوە ٥٠ هاووڵاتی گیانیان لە دەستداوە و ٨٨٩ هاووڵاتیش بریندار بوونە.
ئەگەر ئەم دوو مانگەى ساڵى نوێ بەراورد بكەین بە دوو مانگی ساڵی پار، ڕێژەكان لە یەكەوە نزیكن، هەرچەندە ئێستا ژمارەی ئۆتۆمبێلەكان زیادیان كردووە، چونكە مانگانە زیاتر لە ١٠ هەزار ئۆتۆمبێل تۆمار دەكرێـت، بۆیە شتێكی ئاساییە چەند ژمارەی ئۆتۆمۆبێلەكان زیاد بێت ژمارەی ڕووداوەكانیش زیاد دەبێت، بە زیادبوونى ئەم ڕێژە ئۆتۆمبێلەش کە دێنە سەر شەقامەكان، ڕووداوەکان بە شێوەیەکى ئەوتۆ زیادیان نەكردووە. ئێمە بەردەوام لە پلانماندا بووە، كە هەوڵ بدەین ژمارەی ئۆتۆمبێل زیاد نەبێت و لە ڕێگەی وەزارەتی ناوخۆ و وەزارەتەكانی پەیوەندیدار کارمان لەسەر ئەوە کردووە کە گواستنەوەی گشتی دابین بكرێت. ئێستا له كوردستان، ژماره‌ی ئۆتۆمبێله تۆماركراوه‌كان ملیۆنێک و ٩٨٥ هەزار و ٧٢٧ ئۆتۆمبێلن كه ئه‌مه‌ش ژماره‌یه‌كی یه‌كجار زۆره، واتا بۆ هه‌ر سێ كه‌سێك ئۆتۆمبێلێك هەیە. بە داخەوە تا ئێستا گواستنەوەی گشتیی وەكو پێویست نییە و لە ساڵانی هەشتاكان گواستنەوەی گشتی لە ئێستا پێشكەوتووتر بوو، هەرچەندە ئێستا بە هۆی ئەو پێشكەوتنە بەرچاوەی لە جیهاندا ڕووی داوە، گواستنەوەی گشتی زۆر پێشكەوتوو لە دونیادا بە كار دێت. كاتی خۆی لە هەرێمی كوردستان پاس هەبوو كە بۆ نێو شار و گەڕەكەكان تایبەت کرابوو. ئێمە پێمان باشە حكومەتی هەرێم و وەزارەتە پەیوەندیدارەکان گرنگییەكی تەواو بە گواستنەوەى گشتى بدەن و سوود له‌و پێشكەوتنە جیهانییە وه‌ربگرن و لەبرى زیادبوونى ئۆتۆمبێل، کار لەسەر دانانى میترۆ و شەمەندەفەر و پاسى پێشکەوتوو بکەن، کە بەداخەوە ئێستا ساڵانە ژمارەیەكی یەكجار زۆر ئۆتۆمبێل لە كوردستان تۆمار دەكرێت، بە شێوەیەك تەنیا لە ساڵی ٢٠٢١ زیاتر لە ١٢٨ هەزار ئۆتۆمبێل لە كوردستان تۆمار كراوە.
ـ جگە لە زۆربوونی ڕێژەی ئۆتۆمبێل، هۆكارەكانی تر كە ڕووداوەكانی هاتوچۆ زیاتر دەكات، چین؟
ئه‌سعه‌د مه‌لا كه‌ریم: بۆ درووستبوونی ڕووداوەكان، چەند هۆكارێكی سەرەكی و لاوەكیمان هەیە، ئەوەی سەرەكیترینیانە خێراییە، چونكە بە پێی ئامارەكانی هاتوچۆی شارەكان، خێرایی هۆكاری سەرەكییە بۆ بوونی ئەو هەموو ڕووداوە، جگە لەوەش هەڵەی شۆفێران زۆرە كە پابەند نین بە ڕێنماییەكانی هاتوچۆ و مۆبایل بە كار دەهێنن و یل سه‌رنجی هێماكانی ڕێگاوبانەكان نادەن. ئەمە جگەلەوەی بەداخەوە لە هەرێمی كوردستان پێدانی مۆڵەتی شۆفێری یەك نەخراوە و هەر شارەو بە جۆرێكە و ئەمە دەكرا لە ئێستا زۆر باشتر بێت، بۆیە لە هەوڵداین و چەند لیژنەیەكمان دروست كردووە کە ئەگەرى هەیە لە ئایندەیەكی نزیك ئەو هەوڵانە ئەنجامی ببێت و سیستەمێكی یەكگرتووی پێشكەوتووی جیهانی لە هەرێمی كوردستان بۆ پێدانی مۆڵەتی شۆفێری بۆ هاووڵاتیان جێبەجێ بكرێت.
ـ ڕێگاوبان و جۆر و كوالێتی ئەو ئۆتۆمبێلانەی دێنە ناو هەریمی كوردستانەوە تا چەند پەیوەندیی بە زۆربوونی ڕووداوەكانی هاتوچۆوە هەیە؟
ئه‌سعه‌د مه‌لا كه‌ریم : بەڕاستی ڕێگاوبانەكان تا ڕادەیەك هۆکار بوونە بۆ زۆربوونی ڕووداوەكان، بەتایبەت ڕێگاوبانەکانى دەرەوەی شارەكان، كە تاك سایدن و نەكراونەتە جووت ساید، ئێمە لەچەندین بۆنە داوامان لە حكومەتی هەرێمی كوردستان بەتایبەتی لە ڕێگەی وەزارەتی ناوخۆوە داوامان كردووە، ئەو ڕێگا تاك سایدانە بكرێنە جووت ساید، ئێمە لە ساڵی ٢٠٢٢ داین و ناكرێت ڕێگای نێوان شارەكان تاك ساید بن.
ـ پێویستە چی بكرێت بۆ ئەوەی ڕووداوەكان كەم بكرێنەوە؟
ئه‌سعه‌د مه‌لا كه‌ریم: سەرەتا پێویستمان بە دابینكردنی گواستنەوەی گشتی هەیە لە هەرێمی كوردستان، هەروەها پێویستمان بە قیرتاوكردن یان دروستكردنی ڕێگاوبانەكانی دەرەوەی شارەكان هەیە ئەوانەی بەتایبەتی تاك سایدن هەروەها پێویستمان بە سیستەمێكی یەكگرتووی پێشكەوتوو هەیە كە بە یەك شێوە بۆ پێدانی مۆڵەتی شۆفێری بە ستانداردی جیهانی كە ئێستا لە بەرنامەدایە جێبەجێی بكەین و هەروەها بە بەردەوامى پێویستمان بەوەیە شۆفێرانمان ڕۆشنبیر و هۆشیار بکەینەوە، ئەمە جگە لەوەی لە هەرێمی كوردستان تا ئێستا یاسای بریمەر جێبەجێ دەكەین، كە ئەم یاسایە لە ساڵی ٢٠٠٤ دوای ڕووخانی ڕژێمی سەدام، كاتێك پۆڵ بریمەر وەك حاكمی عێراق سەرپەرشتی بەڕێوەبردنی وڵاتی دەكرد، دانراوە. بۆیە ئەم یاسا نوێیە زۆر بە كورتی دانراوە و لە زۆر بوار كە پێویستە هەندێك شتی تێدا دیاری بكرێت تیایدا دیاری نەكراوە، هەرچەند ئێستا لە عێراق یاسایەكی نوێ دانراوە و یاسای برێمەر لابراوە، بەڵام ئێمە لە هەرێمی كوردستان تا ئێستاش یاسای بریمەر جێبەجێ دەكەین و هێشتا نەتوانراوە یاسایەكی پوخت و گونجاو لەگەڵ جوگرافیا و تایبەتمەندى ژیانی هەرێمی كوردستان دابین بكرێت، ئێمە لەگەڵ وەزاره‌تی ناوخۆ لە بەرنامەماندایە و خەریكین كۆنفڕانسێك ببەستین بۆ ئەوەی ئەو بابەتانەی پێویستە لە یاسایەكی گونجاو بۆ هەرێمی كوردستان دەربچێت، لەو كۆنفڕانسە شتەكان باس بكەین و شی بكه‌ینەوە و سوود لە توانای كەسانی پسپۆڕ لەو بوارە وەربگرین، دواتر لەگەڵ وەزاره‌تی ناوخۆ و پەرلەمانی كوردستان وابكەین یاسایەكی گونجاو دەربچێت.
ـ كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان تاچەند هاوكارتان بووە بۆ هۆشیاركردنەوەی هاووڵاتیان؟
ئه‌سعه‌د مه‌لا كه‌ریم: لە ڕاستیدا لە هەرێمی كوردستان پێش ٢٠١٤، بودجەیەکى٢٠%ى دیاری كرابوو بۆ پەرەپێدانی هاتوچۆ، دواتر ئەو ڕێژەیە كرا بە ١٧% بە هۆی ئەوەی نەتوانرا بودجە و مووچەی هەرێمی كوردستان دابین بكرێت، بەڵام تا ئەوكات پێشكەوتنی بەرچاو هەبوو، ئێستا بەداخەوە ئەو ١٧%ـیەش نەماوە.
هەرچەند ئێمە وەك هاتوچۆ پێویستمان بە بودجەیەكی ئەوتۆ نییە بۆ هۆشیار كردنەوە، بەڵام شتەكان هەمووی پێكەوە پەیوەستن و بە تەنیا بە وەزارەتی ناوخۆ ناكرێت، كاری ئێمە بەس ڕێكخستنی هاتوچۆیە، ئەو ئیشانەی هاتوچۆ هەیە لە پشت پەردە، ئەوانە وەزاره‌تی شارەوانی، گواستنەوە و گەیاندن و ئاوەدانكردنەوەیە، ئەو وەزارەتانەیە كە ئیشەكە بە كردەیی ئەنجام دەدەن، ئەوان دەتوانن ڕێگاوبانەكانمان بۆ چاك بكەن و بیكەن بە جووت ساید، ئەوان دەتوانن گواستنەوەی گشتیمان بۆ دابین بكەن و زۆر شت كە لە بواری هاتووچۆ سوودی لێدەبینین بۆمان دابین بكەن.
ـ میدیا تاچەند ڕۆڵی هەبووە لە هۆشیاركردنەوە و لە ڕووی میدیاییەوە چ پێویستە بكرێت و چ پلانێكتان هەیە بۆ ئەم مەبەستە؟
عه‌میدی هاتوچۆ ئه‌سعه‌د مه‌لا كه‌ریم : دەستخۆشى لە كەناڵەكان دەکەین کە تا ڕاددەیەك هاوكارن، بەڵام بەرنامەیەكی تایبەتیان نییە بۆ ئەو مەبەستە جگە لە یەك بۆ دوو كەناڵێك نەبێت. ئەگەر ئێمە بەراوردی ئەو کەسانە بكەین كە لەڕێگاو بانەكان دەبنە قوربانى، ژمارەیان یەكجار زۆرە و هیچ جیاوازییان نییە لە ڕووی ژمارەوە لەگەڵ ئەو ڕووداوە گەورانەی بەسەر كوردستاندا هاتوون، وەك شەڕی داعش. بۆیە پێویستە گرنگی زیاتری پێ بدرێت و هۆشیاریی هاتوچۆش لە كەناڵەكان زیاتر بە خەڵكی ڕابگەیێنرێت.
فه‌رمانگه‌ی میدیا و زانیاری
٢٨ى ئازاری ٢٠٢٢