راگری کۆلێژی یاسا لە زانکۆی سەلاحەدین: بڕیارەکەی دادگای فیدراڵیی نیاز پاکی تێدا نییە
هەولێر، هەرێمی کوردستان، عێراق (GOV.KRD)- لە دیمانەیەک دا لەگەڵ فەرمانگەی میدیا و زانیاری حکومەتی ھەرێمی کوەدستان، پڕۆفیسۆری یاریدەدەر د.کاوان ئیسماعیل، راگری کۆلێژی یاسا لە زانکۆی سەلاحەدین تیشکی خستە سەر بڕیارەکەی دادگای فیدڕاڵی لەبارەی نەوت و گازی ھەرێمی کوردستان و رایگەیاند، یاسای بودجەی ساڵی ٢٠٢١ زۆر بە روونی ئاماژەی بەوە دەکات کە هەرێمی کوردستان بۆی هەیە نەوت دەربهێنێت و بیفرۆشت و ئەمەش دەقی دیمانەکەیەتی:
ئایا بڕیاری دادگای فیدراڵی لەبارەی نەوتی هەرێمی کودستان دەستووری و یاساییە؟
ئەگەر هەڵسەنگاندنێک بۆ بڕیاری دادگای فیدراڵی عێراقی بکەین، کە لە ١٥ـی شوباتی ئەمساڵ دەرکراوە، دەتوانین ئەوە بڵێن کە لە هەموو رووێکەوە بڕیارەکە پێشبینی نەکراو بوو، چونکە لە ساڵی ٢٠٠٧ـەوە پڕۆژەیاسای نەوت و گاز لەلایەن حکومەتەوە پێشکەشی بە پەرلەمانی عێراق کراوە، بەڵام ئەو کات ئەو پڕۆژە یاسایە نەبووە یاسایەکی کارپێکراو لە عێراق. رێککەوتنێک لە نێوان حکومەتی هەرێمی کوردستان و حکومەتی فیدراڵی کرا، بۆ ئەوەی هەردوولا ئامادەکاری بۆ ئەنجامدانی گرێبەست لەگەڵ کۆمپانیاکان بۆ دەرهێنانی نەوت بکەن، پاشان یاساکانی بودجەی ساڵانەی عێراقیش بەشێوەیەک لە شێوەکان مامەڵەی لەگەڵ دۆسیەی هێنانەدەرەوە و فرۆشتنی نەوتی هەرێمی کوردستان کردووە، لە هەمووشیان زیاتر یاسای بودجەی ساڵی ٢٠٢١ـە، کە تێیدا زۆر بە روونی ئاماژەی بەوە دەکات کە هەرێمی کوردستان بۆی هەیە نەوت دەربهێنێت و بیفرۆشت. یاسای ٢٢ـی ساڵی ٢٠٠٧ بە گوێرەی دەستووری عێراقی دەرکراوە، کەواتە ناوهێنانی ئەو یاسایە بە نادەستووری کارێکی رەوا و دادپەروەرانە نییە، کە لەلایەن دادگای فیدراڵییەوە لە دواین بڕیاریدا بەم شێوازە ناوی هێنراوە، لە مێژووی دادگای باڵای فیدراڵیش هیچ یاسایە بە تەواوی بڕگەکانی بە نادەستووری لە قەڵەم نەدراوە، چونکە ئەمە گومان دەخاتەسەر خودی بڕیارەکە، ئێمە وەک ئەکادیمییەکان و یاساناسان دەتوانین بڵێین، دادگای فیدراڵی وردبینی لە یاساکەدا نەکردووە، چونکە ئەوەی کە کاری پێکراوە، دادگا دێت وردبینی بۆ چەند بڕگەیەکی یاسایەک دەکات و بە نادەستووری دادەنێت، نەک نادەستووری بوونی تەواوی یاساکە. ئەوەی دادگای فیدراڵیش کردوویەتی نیاز پاکی تێدا نییە، بەڵکو نیازێکی خراپ لە پشت بڕیارەکە هەیە، لەسەر ئەم بنەمایە ئەو بڕیارەی کە لەلایەن دادگای فیدراڵیەوە دەرکراوە، کۆمەڵێک کۆسپ و ئاستەنگی یاسایی تێدایە، جێبەجێکردنی بڕیارەکە دەبێتە کارێکی ئەستەم لەلایەن هەرێمی کوردستانەوە.
ئایا بڕیارەکەی دادگایی فیدراڵی یاساییە؟
ئێمە دوو بەڵگەمان هەیە کە ئەم بڕیارەی دادگای فیدراڵی ١٠٠٪ یاسایی و بابەتیانە نییە، بەڵکو بڕیارێکی سیاسی لە پشتە، یەکەمیان کاتەکەی کە کاتێکی زۆر خراپە، کە کاتی پێکهێنانی حکومەتی نوێی عێراق و هەڵبژاردنی سەرۆک کۆمارە، ئەمە کاتێکی گونجاو نییە بۆ دەرکردنی ئەم جۆرە بڕیارە. بەڵگەی دووەمیش ئەوەیە کاتەکەی زۆر بەسەردا تێپەڕیوە، ئەم سکاڵایە لە ساڵی ٢٠١٢ لەلایەن وەزیری نەوتی عێراق لە سەر وەزیری سامانە سروشتییەکانی هەرێمی کوردستان بەرزکراوەتەوە، لە ساڵی ٢٠١٩ ئەندامێکی ئەنجومەنی پارێزگای بەسڕەش سکاڵایەکی لەسەر سەرۆکی پەرلەمانی کوردستان تۆمار کردووە، واتە نزیکترین سکاڵا دوو ساڵی بەسەردا تێپەڕیوە، کەواتە بە گوێرەی کاتەکەی و ئەو ماوە زۆرەی بەسەریاندا تێپەڕیوە دەتوانین بڵێن ئەم بڕیارە یاسایی نییە، دەتوانین بڵێن ئەم بڕیارە ١٠٠٪ هۆکار و ئامرازی سیاسی لە پشتە، بۆ بەدیهێنانی هەندێک ئامانجی سیاسی، فشار خستنەسەر هەرێمی کوردستانە، بە تایبەتی نەک تەنیا لەبابەتی نەوت، بەڵکو لە بابەتی گازی سروشتیش، چونکە ئەگەر هاتوو هەرێمی کوردستان لەو پێشکەوتنانەی خۆیدا بەردەوام بێت، هەرێمی کوردستان لە روانگەی هەناردەکردنی گازی سروستی دەبێتە جێگرەوەی زۆر لە وڵاتان، بە تایبەتی ئێران، کەواتە ئامانجی سیاسی لە پشت دەرکردنی ئەو بڕیارەوە زۆر بە روونی و ئاشکرایی دیارە.
سەرۆکایەتییەکانی هەرێمی کوردستان بڕیارەکەی دادگای فیدراڵی رەتدەکەنەوە، هەرێمی کوردستان چۆن دەتوانێت مامەڵە لەگەڵ ئەو بڕیارە بکات؟
دامەزراوە دەستوورییەکانی هەرێمی کوردستان کە پێکهاتوون لە چوار سەرۆکایەتییەکە توانای ئەوەیان هەیە ئەم جۆرە لێدوانانە بدەن، ئێمە وەکو ئەکادیمی ئەگەر هەڵسەنگاندن بۆ باردۆخەکە بکەین، دەڵێن دوو ئەگەر لەبەردەم هەرێمی کوردستان هەیە، ئەگەری یەکەم ئەوەیە کە وەک لە راگەیێندراوی چوار سەرۆکایەتییەکەی هەرێمی کوردستان هاتووە کە ئەم بڕیارە قبوڵ ناکەن و جێبەجێ ناکەن، ئەمەش کارێکی ئەستەم نییە، چونکە زۆر جار دادگای فیدراڵی بڕیاری دەرکردووە و بڕیارەکەش بە جێبەجێ نەکراوەیی ماوەتەوە، لە ئەگەری جێبەجێ نەکردن و قبوڵ نەکردنی بڕیارەکەش ئێمە پێویستیمان بە هاوکاری حکومەتی فیدراڵی هەیە، حکومەتی هەرێمی کوردستان و حکومەتی فیدراڵی دانوستان بکەن بۆ ئەوەی ئەم بڕیارە جێبەجێ نەکرێت و وەکو خۆی بمێنێتەوە. پێشتریش نموونە هەیە، کە دادگای فیدراڵی بڕیاری جێبەجێکردنی ماددەی ١٤٠ دەرکردووە، بەڵام حکومەتی فیدراڵی جێبەجێی نەکردووە، دەکرێ هاوشێوەی ئەو جۆرە بڕیارانە، ئەم بڕیارەش بە جێبەجێ نەکراوەیی بمێنێتەوە، بەڵام پێویستیمان بە هاوکاری حکومەتی عێراقی دەبێت لە رێگەی دانوستانەوە.
ئەگەری دووەمیش ئەگەر حکومەتی ئیتیحادی هاریکار نەبێت لەگەڵ حکومەتی هەرێمی کوردستان، هەوڵبدات ئەم بڕیارە لەسەر هەرێمی کوردستان جێبەجێ بکات، ئەو کات پێویستمان بە دانوستان هەیە و دەشتوانین پەنا ببەینە بەر شیکردنەوەی دەقی بڕیارەکە، ئەگەر چی من گومانم هەیە لەوەی کە نیازیان پاک بێت بەرامبەرمان، نیازیان بەرامبەر هەرێمی کوردستان پاک نییە، بەڵام دەکرێت هەرێمی کوردستان لە گرێبەستە نەوتییەکانی بەردەوام بێت، و داهاتە نەوتییەکانی، یاخود بڕێک لە نەوتی بەرهەمهێنراوی رادەستی سۆمۆ بکرێت، ئەمەش بە رێککەوتنێکی سیاسی و ئیدرای دەکرێت.
دەشکرێ خۆمان بۆ ئەگەرێکی توندتر لەوەی کە ئێستا هەیە ئامادە بکەین، بەڕای من وەک پسپۆڕێکی بواری گرێبەستە نەوتییەکان، بە زووترین کات پەلە لە ئامادەکاری بۆ دەرکردنی پڕۆژەیاسای کۆمپانیای نەوتی نیشتمانی کوردستان بکرێت و لەلایەن حکومەتەوە رەوانەی پەرلەمان بکرێت، بۆ ئەوەی لە ئەگەری نیگەرانی کۆمپانیاکانی نەوت و ئەو فشارانەی کە دەخرێتە سەریان کە نەتوانن لە هەرێمی کوردستان کار بکەن، ئێمە دەبێ جێگرەوەی یاسای نەوت و گازی هەرێمی کوردستانمان هەبێت، جێگرەوەی ئەم یاسایەش، یاسای کۆمپانیای نەوتی نیشتمانی کوردستانە، پێشموایە کاتێکی زۆری ناوێت بۆ دەرکردنی ئەم یاسایە، یاسای نەوت و گازی هەرێمی کوردستان کە لە ساڵی ٢٠٠٧ـەوە دەرکراوە یاسایەکی پێشکەوتووە و لە ٦١ ماددە پێکهاتووە، داڕشتنی ٦١ ماددەش کارێکی ئاسان نییە، بەڵام دەرکردنی یاسای کۆمپانیای نەوتی نیشتمانی کوردستان کاتێکی زۆری ناوێت و رەنگە لە ماوەی چەند مانگێک یاساکە دەربکرێت و دەکرێ لەم خولەی پەرلەمان دەربکرێت، وەک ئامادەکارییەک بۆ ئەو گوشارانەی کە ئەگەر هاتوو خرایە سەر کۆمپانیاکانی نەوت لە هەرێمی کوردستان و ئاستەنگ بۆ کارکردنیان دروستکرا.
ناوەڕۆکی یاسای کۆمپانیای نەوتی نیشتمانی کوردستان دەبێ چۆن بێت؟
من وەکو پسپۆڕێکی گرێبەستە نەوتییەکان پێموایە کۆمپانیای نەوتی نیشتمانی کوردستان دەبێتە جێگرەوەی وەزارەتی سامانە سروشتییەکان و پێویستە بەو شێوازەش دابڕێژرێت، پێشبینی ئەوەش دەکرێت دووبارە لە دادگای فیدراڵی سکاڵایەکی دیکە لە دژی دۆسیەی نەوتی هەرێمی کوردستان تۆمار بکرێت، وەک ئامادەکارییەکیش بۆ ئەم هەنگاوە دەبێ ئێمە مامەڵە لەگەڵ دادگای فیدراڵی بکەین، ئەگەر سیاسەتی گشتی هەرێمی کوردستان ئەوە بێت کە دووبارە سکاڵا لە رێگەی ئەو دادگایەوە بەرز بکرێتەوە و بایکۆت نەکرێت، زۆر یاسا هەن کە بڕیاری ١٥ـی شوبات کە لە دژی هەرێمی کوردستان دەکراوە، پشت بە یاسایەک بەستراوە کە نادەستوورییە، ئەویش یاسای ژمارە ١٠١ ساڵی ١٩٧٦ کە یاسای رێکخستنی کاری وەزارەتی نەوتی عێراقییە، ئەم یاسایەش لەگەڵ روحی فیدراڵییەت و عێراقی ئیتیحادی ناگونجێت، ئێمە دەبێ خۆمان بۆ دەرکردنی یاسای کۆمپانیای نەوتی نیشتمانی کوردستان ئامادە بکەین، لە هەمان کاتدا پارێزەران و نوێنەرانی یاسایی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە دادگای فیدراڵی سکاڵا تۆمار بکەن، بە نادەستووری بوونی ئەو بڕیارەی کە دادگاکە پشتی پێ بەستووە، ئەمەش ئاسانکارییەکە کە بتوانین لە داهاتوودا پشتی پێ ببەستین.
بۆ بینینى ڤیدیۆى ڕاپۆرتەکە کلیک لەسەر ئەم لینکەى خوارەوە بکە:
فەرمانگەی میدیا و زانیاری
١٢ ئاداری ٢٠٢٢