مەسرور بارزانى لە کۆنفڕانسى یەکڕیزى و دەستوور: ئێمه ته‌نیا حكومه‌تی لایه‌نە به‌شدارەکانى حكومه‌ت نین، بەڵکو حكومه‌تی هەموو هاووڵاتیانین به بیروبۆچوونی جیاوازیانەوە
هەولێر، هەرێمی کوردستان، عێراق (GOV.KRD)- ئەمڕۆ چوارشەممە٢٠٢١/٥/١٩، سەنتەری زانکۆی کوردستان ـ هەولێر بۆ توێژینەوەی هەرێمی و نێودەوڵەتی، کۆنفڕاسێکی تایبەت بە ناونیشانی ''یەکڕیزی و دەستوور'' ئەنجام دا کە تیایدا نێچیرڤان بارزانى سەرۆکى هەرێمى کوردستان و مەسرور بارزانى سەرۆکى حکومەتى هەرێمى کوردستان و ڕێواز فایەق سەرۆکى پەرلەمانى کوردستان و جێنین هێنس پلاسخارت، نوێنەری سکرتێری گشتی نەتەوەیەکگرتووەکان لە عێراق و سەرۆک و سەرکردە و بەرپرسانى باڵاى حیزبەکانى کوردستان و نزیکەى ٣٠ قونسوڵیەى وڵاتانى لە هەرێمى کوردستان تێدا بەشدار بوون.
ئەمەى خوارەوەش نێوەرۆک و کورتەى هەر یەک لە وتارى بەشداربووانى کۆنفڕانسەکەیە:
نێچیرڤان بارزانی، سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان:
زۆر قسە کرا لەسەر بابەتی یەکڕیزی و دەستوور، بە دڵنیاییەوە هەندێک لەو قسانە پێشتر ئەوەی کە من لە بەیانییەوە بە تەمابووم بیکەم جەنابی سەرۆکی حکومەت کاک مەسرور کردی، رێوازخانیش هەندێکی تەکمیلی کرد، بەڵام ئەوەی من دەوێت بیڵێم لەسەر بابەتی دەستوور. دەستوور ئامرازە بۆ ئامانجێک. ئێمە ئامانجمان لە بابەتی نووسینەوەی دەستوور چییە؟ دەمانەوێت چ ئامانجێک پێکبێنین و چی بکەین لە نووسینەوەی دەستوور؟
دەستوورمان بۆ ئەوەیە کە ئێمە نیزامی سیاسی هەرێمی کوردستان رێکبخەین، دەستوورمان بۆ ئەوەیە لەم وڵاتە یاسا سەروەر بێت، دەستوورمان بۆ ئەوەیە کە هەموو پێکهاتەکانی کوردستان بە هەر هەموویانەوە هەست بە ئارامی و ئایندەیەکی باشتر بۆ خۆیان و نەوەکانیان بکەن، ئێمە ئامانجمان ئەوەیە.
ئامانجی نووسینەوەی دەستوور ئەوەیە، دەستوور بابەتی هاووڵاتیبوون بپارێزێت کە گرینگترین ئامانجە بە نسبەت نووسینەوەی دەستوور. ئێمە جیاوازی زۆرمان هەیە لەم وڵاتەدا، لە عێراق بەشێوەیەکی گشتی و لە کوردستانیش ئێمە هەمانە، ئەسڵەن ئێمە بەم پێکهاتانەی کە لە کوردستان دەژین ئێمە پێیانناڵێین کەمینە، چونکە جوانیی کوردستان لەو پێکەوەژیانەیە کە هەموومان پێکەوە لەم وڵاتەدا دەژین، جوانیی کوردستان لەمەدایە.
من بەبیرتان دێنمەوە ساڵی ٢٠١٤ کە داعش بەرەو هەرێمی کوردستان هات لەو کاتەدا سەرۆکی ئەمریکا قسەیەکی کرد و پشتگیری خۆی دەربڕی بۆ هەرێمی کوردستان و گوتی "پێکەوەژیان هەیە"، ئەو شتەی ئێمە دەبێت بە بەردەوام شانازیی پێکەوەبکەین ئەوەیە کە پێکەوەژیان لەم وڵاتەدا هەیە، جوانیی کوردستان لەوەدایە کە هەموو ئەم نەتەوانەی لە کوردستان دا دەژین ئێمە هەموومان کوردستانین. بە دڵنیاییەوە ئەم دەستوورە پێویستە دڵنیایی بداتە ئەم پێکهاتەکان.
ئەو قسانەی ئەمڕۆ لەم مەجلیسەدا کران بەتایبەتی ئەم پانێڵەی پێش گفتوگۆکەی ئێمە کرا [پانێڵی سێیەم: ماف و ئازادی پێکهاتەکان لە کوردستان] هی ئەو نەتەوانەی کە لە کوردستان دەژین. نیشانەی ئەوەیە کە تاوەکو ئێستا دڵنیانین. بۆیە دەستووری کوردستان دەبێت دڵنیایی بداتە ئەم خەڵکە. دەستووری کوردستان ئەوەی کە رێواز خان باسی کرد فعلەن بە سوپاسەوە لە پەرلەمانی کوردستان دەستیانپێکرد و دوای ئەوە لەگەڵ ئێمەش باسیان کرد و ئێستا زیاتر روونە کە پێویستیمان بەوەیە زیاتر قسە لەسەر ئەو بابەتە بکەین لەگەڵ هێزە سیاسییەکان و کۆمەڵگەی مەدەنی، چونکە دەستوور هەروەکو سەرۆکی حکومەتیش ئەم بەیانییە ئاماژەپێدا و منیش دەمەوێت تەئکیدی لەسەر بکەمەوە، دەستوور بۆ یەک حیزب نییە، دەستوور بۆ یەک نەتەوەش نییە، دەستوور بۆ یەک پێکهاتەش نییە، دەستوور بۆ هەموو ئەو کوردستانیانەیە کە لە هەرێمی کوردستان دەژین. لەبەرئەوە دەبێت رەنگدانەوەی بیرو بۆچوون و گرنگیپێدانی هەموو ئەو پێکهاتانە بێت کە لە هەرێمی کوردستاندا دەژین. ئەمە زۆر زۆر موهیمە. بە دڵنیاییەوە لە سەرۆکایەتیی هەرێمی کوردستان بە هاوکاری لەگەڵ پەرلەمانی کوردستان و سەرۆکایەتیی حکومەتی هەرێمی کوردستان ئێمە دەستپێدەکەین کە هەنگاوی کرداری بۆ نووسینەوەی دەستوور بهاوێژین.
بێگومان ئەوەی کاک دکتۆر کاوە ئاماژەی پێدا ئێمە بەشێک لە لایەنەکانمان دیوە و جەولەی ئێمە هێشتا تەواو نەبووە و سەردانی لایەنەکانی دیکەش دەکەین. بەدڵنیاییەوە لەسەر ئەم پرسە زۆر بەجیدی رادەوەستین و دەمانەوێت دەستوورێک بێت بۆ هەرێمی کوردستان و کە جێگەی دڵنیایی و جێگەی ئومێدی هەموو پێکهاتەکانی هەرێمی کوردستان بێت.
بابەتی یەکڕیزی کە باسکرا، یەکڕیزی شتێکی زۆر زۆر گرنگە و ئێمە لە مێژووی خۆماندا زۆر قۆناخ کە پێکەوەبووین.. بێگومان وەکو حیزب ئێمە جیاوازیمان زۆرە و جیاوازی حیزبی زۆرە، بەڵام ئێمە دەبێت لەسەر یەکشت رێکبکەوین، پێناسەیەک کە هەموومان کۆبکاتەوە، یەک شت هەموومان کۆبکاتەوە. بۆ نموونە کە شەڕی داعش بوو، پێشمەرگە ئەو شوناسنامەیە بوو کە کوردستانیانی هەموو لە دەوری یەکدی کۆکردەوە و شەڕەفێکی گەورەبوو. کەس لە شەڕی داعش نەیگوت ئەمە یەکێتییە، ئەمە پارتییە، ئەمە گۆڕانە، ئەمە مەسیحییە و ئەمە ئێزدییە. هەموولایەک پێکەوە بەرگرییان لە کوردستان کرد، پێشمەرگە بووە رەمزێک و بووە پێناسی نیشتمانی.
دەبێت ئێمە زیاتر پەرەبەوەبدەین و دەبێت زیاتر هەوڵبدەین کە پێناسەیەک بۆ خۆمان لە هەرێمی کوردستان دروستبکەین کە هەموولایەکمان لەسەری رێکبکەوین، رەنگە دەستوور یەکێک لەو دەرگایانە بێت کە ئێمە هەموومان بتوانین هەم بزانین کە ئەرکمان چییە هەم مافمان چییە. ئەگەر ئەمە هەموولایەک زانیامان ئێمە دەتوانین چەمکی هاووڵاتیبوون لەم وڵاتەدا زیاتر پەرە پێبدەین.
بابەتی ئەو پرەنسیپانەی کە تاوەکو ئێستا هەرێمی کوردستانیان پاراستووە، ئێمە با سەیری ئەم وێستگانە بکەین لە ساڵی ١٩٩١ـەوە کە بەرەی کوردستانی دانرا و هەموو هێزەکان بەشداربوون توانیمان دەستکەوتی گەورە بەدەستبهێنین، چونکە پێکەوەبووین. لە وێستگەکانی دیکەی دوای ئەوە لە نووسینەوەی دەستووری عێراق دا پێکەوەبووین، لە شەڕی داعش هەتا ئاستێکی زۆر پێکەوەبووین. لەم کۆتاییانەشدا کە هەندێک شت لە پەرلەمانی عێراق دا کرا، پێکەوەبووین و توانیمان هەندێک دەستکەوت بەدەستبهێنین، بەڵام پرسیارەکە لێرەدا ئەوەیە ئایا ئەرکی یەکڕیزیی ئێمە تەواوبووە؟ یان دەبێت زیاتر پەرەی پێبدەین؟
ئێمە دەبێت ئەو راستییە بزانین، ئەوەی کە لە دەستووری عێراقیشدا بۆ هەرێمی کوردستان هاتووە بەڵگەیەکی زۆر گرنگی مێژووییە دوای ساڵی ١٩٧٠، کە ئێمە بەڵگەیەکمان بەدەستەوەیە بەڵگەیەکی مێژوویی، دەستووری عێراق کە لە دوای ساڵی ٢٠٠٣ نووسرا تەنها بەڵگەیەکە کە بەدەستمانەوەیە، بەڵام با هەموومان یەک پرسیار لە خۆمان بکەین، ئەرێ لە ساڵی ٢٠٠٣ تاوەکو ئەمڕۆ بەغدا دەستووری عێراق و مافە دەستوورییەکانی کوردستانی جێبەجێکردووە؟ لە هەموو روویەکەوە. نەیکردووە، ئەبەدەن.
ئێمە لە ساڵی ٢٠٠٣ ئەم دۆخەمان هەبوو، ئەوە نییە بڵێی دوای رووخانی رێژم شتێک زیادبووە، ئێمە ئەم دۆخەمان لە کوردستان هەبووە. بەڵام ئەمڕۆ ئەگەر پرسیار لە هەموو کوردستانیان بکەین و بڵێن ئایا ئێوە لەم وڵاتە دا لە ئایندەی خۆتان دڵنیان؟ من پێموایە هەموو پێکەوە دەڵێن "نەخێر" ، چونکە تاوەکو ئێستاش زۆر بەداخەوە زۆربەی ئەو ماددە دەستووریانەی کە پەیوەندییان بە هەرێمی کوردستانەوە هەیە، جێبەجێی نەکراوە. چۆن ئەم ماددانە جێبەجێدەکرێن؟ چۆن ئەم دەستوورە جێبەجێدەکرێت؟ یەکەم مەرجی جێبەجێکردن و مەرجی ئەوەی کە هەوڵبدرێت ئەوەیە کە دەبێت پێکەوەبین. ئێمە بەم پەرتەوازییە نە دەتوانین یارمەتی خۆمان بدەین نە دەتوانین یارمەتی عێراقیش بدەین. ئەمڕۆ تەحەددیاتی گەورە لەپێش هەرێمی کوردستان هەیە.
ئێمە لەسەر بودجە رێککەوتین. ئەوە جەنابی سەرۆکی حکومەت لێرەیە، جێگری سەرۆکی حکومەتیش تەشریفی لێرەیە. تاوەکو ئێستا هیچی جێبەجێنەکراوە. تاوەکو ئێستا عێراق یەک لەو شتانەیشی کە بە یاساشە بۆ هەرێمی کوردستان جێبەجێی نەکردووە. کەواتە ئێمە ئەو ئەرکانەی لەسەرشانمانە ئەوەیە کە دەبێت پێکەوەبین و یەکڕیزبین. زۆرمان لەپێشماوە کە دەبێت ئێمە بەو یەکڕیزییە لە بەغدا جێبەجێیان بکەین. ئێمە باوەڕمان بە سیستەمی فیدڕالی هەیە، ئێمە باوەڕمان بەوە هەیە کە کێشەکانی ئێمە دەبێت لە چوارچێوەی عێراق دا و بەپێی دەستووری عێراق جێبەجێبکرێت. دەشمانهەوێت ئەو ماددە دەستووریانەی پەیوەندییان بە هەرێمی کوردستانەوە هەیە، دەبێت ئەوانە هەمووی جێبەجێبکرێت.
دەستووری عێراق حەقی بە هەرێمی کوردستان داوە کە دەستووری خۆی هەبێت، ئەو دەستوورەی هەرێمی کوردستان دەیبێت دیسانەوە دەیڵێمەوە دەبێت دەستوورێک بێت ئەو بەهایانەی کە هەمیشە هەرێمی کوردستان شانازیی پێکەوەکردووە بابەتی دیموکراسییەتە، ئازادی رادەربڕینە، ئەو پرەنسیپانەن کە بەڕاستی هەرێمی کوردستانی جیاکردووەتە لە هەمووشوێنەکانی تری عێراق، دەبێت ئەو پرەنسیپانە ئێمە بەردەوام بیانپارێزین.
پێموایە مونا خان باسی ئەوەی کرد وەک ئەوەی هیچ دەستکەوتێک بەدینەهاتووە، دەستکەوتی زۆر گەورە لە سایەی خۆڕاگریی خەڵکی کوردستان، لە خەباتی پێشمەرگە و خوێنی شەهیدانی ئێمە و ماندووبوونیان بەدەستهاتووە و ئەوەی هەیە کەم نییە. بەڵام ئایا هەموو شتێک لەم وڵاتەدا تەواوە و ئێمە هیچ کێشەمان نییە؟ نەخێر کێشەمان هەیە. بەڵام گرنگ ئەوەیە لەپاڵ ئەو کێشانەی لە هەرێمی کوردستاندا هەیە، دەبینین لە هەندێک بواریشدا بەرەوپێشچوونیش هەیە. بەرەوپێشچوون ئەوەیە کە بابەتی ئابووری کێشەی گەورەی ئەم وڵاتەیە. بەڵێ کێشەی دارایی کێشەی گەورەیە لەم وڵاتەدا، بەڵام ئێمە لەگەڵ ئەوەشدا دەبینین لە زۆر قۆناخدا کوردستان پێشکەوتنی گەورەی بەدەستهێناوە لە ئەنجامی ئەو یەکڕیزیی و پێکەوەبوونەوە بەدەستهاتووە. ئەمە شانازیی نییە بۆ یەک حیزب، ئەمە شانازییە بۆ هەموو گەلی کوردستان. ئەگەر پشتیوانی گەلی کوردستان و خۆڕاگریی گەلی کوردستان و تێگەیشتنی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان نەبوایە، ئەستەمبوو هەرێمی کوردستان بتوانێت هەتا ئێستاش بەردەوام بێت.
من یەک شت دەڵێم، هیچ سەرۆک حکومەتێک و هیچ جێگری سەرۆک حکومەتێک لە دونیا لەوە ناخۆشتر نییە کە نەتوانێت بابەتی مووچە و دابینیکردنی مووچە بە تەواوەتی جێبەجێ بکات، بەڵام ئێمە دەبێت بزانین ئەرکی حکومەتی هەرێمی کوردستان ئەرکێکی قورسە. بەڵێ پێشتر هەندێک کێشە هەبووە و ئێستاش هەیە، بەڵام بەڕاستی پێشكەوتنی باشمان بەدەستهێناوە. لە بابەتی نەوت و شەفافییەتدا، لە بابەتی وردبینی نەوتدا و لە بابەتی بودجەدا، ئێمە دەبینین پێشکەوتنی باش بەدەستهاتووە و با ئەم شتانەش بە کەم نەبینین.
دەبێت هەموو ئەو لایەنانەی لە حکومەت دا بەشدارن هەست بە ئەرکی خۆیان بکەن و هەست بەوە بکەن بەشێکین لە پرۆسەی سیاسیی و پرۆسەی بڕیاردان لەم حکومەتەدا. لەبەرئەوە دەتوانن پێکەوە کار بکەن، ناکرێت ئەگەر دەستکەوتێک بەدەستهات هەر لایەنێک بڵێت ئەوە دەستکەوتی ئێمەیە و لەکاتی کە دۆخەکەش باش نییە بڵێن؛ خەتای فڵان حیزب، فڵان کەس و فڵان لایەنە. ئێمە خەڵکەکەمان بەڕاستی لەم درووشمانە تێگەیشتووە و ئەو شتانە دەزانن. دەبێت هەموومان پێکەوە ئەو قۆناخە سەختەی کە لە پێشمانە بەڕێیبکەین، ئێمە ئەو دەستوورە دەنووسینەوە، بەڵام دەبێت ئەو دەستوورە دەستوورێک بێت هەموو لایەنەکان لەسەری کۆکبن. هەروەها دەبێت ئەو یەکڕیزییەش بپارێزین و دەبێت بەردەوام بین لە هەوڵەکانی خۆمان بۆ ئەوەی ئەو دەستکەوتانەی کە هەمانە بە تایبەتی لە دەستووری عێراقدا دەبێت پێکەوە هەوڵی ئەوەبدەین کە جێبەجێبکرێت.
قۆناخێکی زۆر هەستارمان لە پێشە ئەویش بابەتی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراقە، ئەم قۆناخە قۆناخێکی زۆر گرنگە و هەموولایەنەکان خەریکن خۆیان بۆ ئەم هەڵبژاردنە رێکدەخەنەوە، ئێمەش لە هەرێمی کوردستان ئەگەر پەرتەوازە بین و هەریەکەمان بەلایەکدا بڕۆین ناتوانین هیچ دەستکەوتێک بۆ هەرێمی کوردستان و کوردستانیان دەستەبەر بکەین، بەڵام ئەگەر پێکەوەبین بە دڵنیاییەوە دەتوانین ئەم قۆناخە سەختەش بەڕێبکەین.
مەسرور بارزانى سه‌رۆكی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان:
خۆم زۆر بە خۆشحاڵ ده‌زانم كه ده‌رفه‌ت رێكخرا، به‌شداری له‌م كۆنفرانسه بكه‌ین، كه باس له یه‌كڕیزی ده‌ستووری هه‌رێمی كوردستان ده‌كات، یه‌كڕیزی وشه و دروشمێكی جوانه، پێش ئه‌وه‌ی یه‌كڕیزی دروست بكه‌ین، پێویسته ئێمه ئامانجی خۆمان یه‌ك بخه‌ین، ئێمه یه‌كڕیز بین بۆ گه‌یشتن به قۆناغێك كه ئه‌و قۆناغه بۆ هه‌موومان وه‌كو یه‌ك وابێت، ناكرێت داوای یه‌كڕیزی بكه‌ین و به‌ره‌و دوو ئاڕاسته‌ی جیاواز جووڵه بكه‌ین، ناكرێت ئێمه له‌ناو یەک پاپۆڕدا بین بەڵام دوا قۆناغ و مه‌قسه‌دمان یه‌ك نه‌بێت، له‌به‌ر ئه‌وه پێویسته پێش ئه‌وه‌ی یه‌كڕیزی وه‌كو وشه یان وه‌كو دروشم به‌كاربێت، پێویسته ئێمه باس له دوا قۆناغی خۆمان بكه‌ین، كه بۆچی یه‌كڕیز ده‌بین، ئه‌نجام و ئامانجی ئێمه له‌و یه‌كڕیزییه چییه و ده‌مانه‌وێ چی بكه‌ین؟
بێگومان ئه‌مه‌ش هه‌روا دروست نابێت، ئه‌گه‌ر گفتوگۆی له‌سه‌ر نه‌كرێت، له هه‌مووی گرنگتر ئه‌وه‌یه هه‌موو لایه‌نه‌كان به یه‌كه‌وه و له نزیكه‌وه قسه له‌گه‌ڵ یه‌كتربكه‌ن، به مێشكێكی فراوانه‌وه ئاماده‌بن گوێ له یه‌كتربگرین و یه‌كتر قه‌بوڵ بكه‌ین، بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌و ئامانجه‌ی كه مه‌به‌ستی هه‌موو خه‌ڵكی كوردستانه، ئێمه بتوانین له‌سه‌ری رێكبكه‌وین و به‌یه‌كه‌وه به‌ره‌و ئه‌و ئامانجه هه‌نگاو بنێین، به‌وه ده‌توانین یه‌كڕیزی خۆمان بپارێزین، به ده‌ستنیشانكردنی ئامانجی هاوبه‌ش، ده‌توانین یه‌كڕیزی خۆمان رێكبخه‌ین و به‌یه‌كه‌وه به‌ره‌و ئه‌و ئامانجه هه‌نگاو بنێین.
ئێمه نموونه‌ی زۆرمان هه‌یه، له‌و كاتانه‌ی یه‌كڕیز بووین، ده‌ستكه‌وته‌كانمان چی بوون، له‌سه‌ره‌تای راپه‌ڕینی ١٩٩١ هه‌موومان بینیمان كه به یه‌كڕیزی لایه‌نه كوردستانییه‌كان ده‌ستكه‌وته‌كانمان چی بوون، ئێمه توانیمان كیانێك دابمه‌زرێنین، كه ئێستا ئێمه له ئه‌نجامی خه‌بات و ئه‌و هه‌وڵ و ئه‌و یه‌كڕیزییه به‌یه‌كه‌وه ده‌ژین و بووینه‌ته خاوه‌نی حكومه‌ت و په‌رله‌مانیش.
له دوا قۆناغدا بینیمان له هه‌نگاوی هاوكاریكردن له‌گه‌ڵ یه‌كتر له ده‌ربازكردنی یاسای بودجه‌ی عێراقی ئه‌مساڵ، كه چۆن به‌یه‌كڕیزی توانیمان ئه‌و ئامانجه‌ش بپێكین، شتێكی زۆر ئاساییه ئێمه بۆچوونی جیاوازمان هه‌بێت، ئاساییه وه‌كو حزب و لایه‌نه سیاسییه‌كان بیركردنه‌وه‌ی جیاوازمان هه‌بێت، به‌ڵام ده‌بێت هه‌ندێك سنوور و چوارچێوه هه‌بێت، كه له‌و چوارچێوه‌یه‌دا كار بكه‌ین و به‌یه‌كه‌وه‌مان ببه‌ستێته‌وه، ئه‌و چوارچێوه‌یه‌ش ده‌كرێت له ده‌ستووردا ده‌ستنیشان بكرێت. چین ئه‌و شتانه‌ی كه نابێت هیچ یه‌كێك له ئێمه لێی لابدات، چین ئه‌و شتانه‌ی كه ده‌توانین به‌یه‌كه‌وه كاری بۆ بكه‌ین، ناكرێت یه‌كێك داوای سه‌ربه‌خۆیی بكات و یه‌كێك داوای شتێكی دیكه بكات، یه‌كێك داوای مه‌بده‌ئـو پره‌نسیپ بكات، یه‌كێك داوای شتێكی تر بكات. ده‌بێت هه‌موومان به یه‌كه‌وه داوای یه‌ك ئامانجی دیاریكراو بكه‌ین. ئه‌و كاته ده‌توانین ئه‌و كێشه و گیروگرفتانه‌ی كه هه‌یه له‌نێوانمان به‌لایانه‌وه بنێین و به یه‌كه‌وه بگه‌ینه بڕوایه‌كی هاوبه‌ش، كه به‌یه‌كه‌وه ئیش بكه‌ین.
پێموایه ئێمه ده‌توانین ئه‌و چوارچێوه‌یه له ده‌ستووردا پێناسه بكه‌ین و دیاری بكه‌ین، ده‌ستوور گرنگه بۆ دوو شتی زۆر گرنگتر، بۆ ئه‌وه‌ی زه‌مانه‌تی ئه‌وه بدات، كه ئه‌و كه‌سانه‌ی نوێنه‌رایه‌تی خه‌ڵكی خۆیان ده‌كه‌ن، نوێنه‌رایه‌تی هاونیشتمانیان ده‌كه‌ن، پێویسته ئه‌وان به شێوه‌یه‌كی دروست نوێنه‌رایه‌تی بیروبۆچوونی زۆرینه‌ی خه‌ڵكی كوردستان بكه‌ن، ئه‌مه یه‌ك، دوو؛ ئه‌و هێز و ده‌سه‌ڵاته‌ی ده‌سه‌ڵات ده‌گرێته ده‌ست پێویسته به‌رپرس بێت به‌رامبه‌ر به خه‌ڵكی خۆی، له ده‌ستووردا ئێمه ده‌توانین ئه‌و شتانه دروست بكه‌ین.
ئێمه ده‌توانین ده‌ستوورێك دروست بكه‌ین، كه ره‌نگدانه‌وه‌ی كۆمه‌ڵگه‌ی ئێمه بێت، ره‌نگدانه‌وه‌ی ویست و خواستی زۆرینه‌ی خه‌ڵكی كوردستان بێت، ئێمه شانازی ده‌كه‌ین به پێكه‌وه‌ژیانی ئاشتییانه‌ی نه‌ته‌وه و ئایینه‌كان له كوردستان، به سه‌دان ساڵ به یه‌كه‌وه ژیاوین، ده‌بێت ده‌ستووری كوردستان ره‌نگدانه‌وه‌ی ئه‌و پێكه‌وه‌ژیانه‌بێت، ره‌نگدانه‌وه‌ی رێزگرتن له ئایین و نه‌ته‌وه‌كان بێت، ده‌بێت ده‌ستوور مافی تاك به تاكی هاووڵاتیانی كوردستان بپارێزێت، هه‌ر یه‌كێك به ته‌نیا ناتوانێت ئه‌و فشاره له‌سه‌ر ده‌سه‌ڵات دروست بكات، خه‌ڵكی كوردستان به یه‌كه‌وه ده‌توانن ئه‌و فشاره دروست بكه‌ن، ئه‌وه‌ش بێگومان له ده‌ستووردا ده‌توانێت ره‌نگ بداته‌وه.
ئێمه پێویسته هه‌موو هه‌وڵێكمان بۆ ئه‌وه بێت، كه ده‌ستووری ئێمه به باشترین شێوه نوێنه‌رایه‌تی ویست و خواستی خه‌ڵكی كوردستان بكات، نه‌ك ته‌نیا له ناوخۆی كوردستان، به‌ڵكو له عێراق و له‌سه‌ر ئاستی ناوچه‌كه و له دونیاشدا.
كوردستان وڵاتێكی ده‌وڵه‌مه‌نده به مێژوو و خه‌بات و پێكه‌وه‌ژیانی ئاشتییانه‌ی خۆی، پێویسته ده‌ستوور ئه‌مه ده‌سته‌به‌ر بكات، ئێمه ناتوانین ته‌نیا بۆچوونی لایه‌نێك بكه‌ین به بنه‌مای ده‌ستوورێك، كه پێویسته نوێنه‌رایه‌تی هه‌موو خه‌ڵكی كوردستان بكات، بۆچوونه‌كان پێویسته له یه‌كتر نزیك بكرێنه‌وه، ئه‌گه‌ر نزیكیش نه‌بن، وه‌كو باسمكرد به یه‌كخستنی ئامانجی خۆمان له داهاتوو ده‌كرێت ئه‌و بۆچوونانه‌ش له یه‌كتر نزیك بكرێنه‌وه و ئه‌و ده‌ستووره‌ش له‌سه‌ر ئه‌و بنه‌مایه دروست بكرێت.
ئێمه ئه‌وه‌ی پێمان بكرێت له‌لایه‌ن حكومه‌ت هه‌رێمی كوردستان ده‌یكه‌ین، بۆ ئه‌وه‌ی كه‌شێكی وا بێته ئاراوه، خه‌ڵك بتوانێت به ئازادی ده‌نگی خۆی بدات، خه‌ڵك بتوانێت به‌بێ ئه‌وه‌ی له‌ژێر هیچ فشارێك بێت، ده‌نگ به ده‌ستوورێك بدات، كه ره‌نگدانه‌وه‌ی ویست و خواستی خۆی و كۆمه‌ڵگه‌كه‌یه‌تی، ئه‌وه‌ش ناكرێت جیابكرێته‌وه له‌وه‌ی حه‌قیقه‌تێك به‌بیرخۆمان بهێنینه‌وه، پێویسته رێز له مافی هه‌موو تاكێكی كوردستان وخه‌ڵكی كوردستان بگرین، رێز له ئازادییه‌كان بگرین، ئازادی راده‌ربڕینه، ئازادی خواپه‌رستییه، ئازادی بیروبۆچوونی سیاسییه، به‌ڵام له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا نابێت ئازادی و به‌ڕه‌ڵایی جیا نه‌كه‌ینه‌وه.
ئه‌ركی ئێمه‌یه هه‌موو خه‌ڵكی كوردستان پارێزراو بێت، ئه‌ركی ئێمه‌یه ئه‌وه‌ی له تواناماندا بێت بیكه‌ین، بۆ ئه‌وه‌ی هه‌موو كه‌سێك هه‌ست به ئازادی و سه‌لامه‌تی خۆی بكات، ده‌بێت ئه‌و شتانه له یه‌كتر جیابكه‌ینه‌وه، ده‌بێت هه‌موومان هه‌وڵ بده‌ین به یه‌كه‌وه كار بۆ ئه‌و ئامانجه یه‌كگرتووه بكه‌ین، كه باسمكرد، ئه‌وه‌ش بێگومان به گفتوگۆ ده‌كرێت، به له‌یه‌كدابڕاندن و دووركه‌وتنه‌وه، ناتوانین مێشكی یه‌كتر بخوێنینه‌وه، ده‌بێت له یه‌كتر نزیك بین، بزانین هه‌ر لایه‌كمان چیمان ده‌وێت و چی له به‌رژه‌وه‌ندی گشتی كوردستاندایه ئه‌وه بكه‌ین به ئامانجی سه‌ره‌كی خۆمان.
ئێمه جارێكی تریش ده‌ڵێین له حكومه‌ت هه‌موو هه‌وڵێك ده‌ده‌ین، ئه‌م حكومه‌ته حكومه‌تی هاووڵاتی بێت، حكومه‌تی گه‌یاندنی خزمه‌ت بێت بۆ هه‌موو تاكێكی كورد، به بیروبۆچوونی جیاوازی خۆیانه‌وه، ئێمه حكومه‌تێك نین ته‌نیا هی ئه‌و لایه‌نانه بێت، كه به‌شدارن له حكومه‌ت، حكومه‌تێكین بۆ ئه‌وه‌ی نوێنه‌رایه‌تی و خزمه‌ت بگه‌یه‌نێت به هه‌موو تاكێكی ئه‌م وڵاته به‌و لایه‌نه سیاسییانه‌ی كه له ده‌ره‌وه‌ی حكومه‌تی هه‌رێمیشدان، حكومه‌ت بتوانێت له خزمه‌ت ئه‌وانیشدا بێت.
ئێمه داوامان كردووه، له‌ناو حكومه‌تدا لایه‌نه به‌شداربووه‌كان یه‌كڕیز و یه‌كهه‌ڵوێست بن بۆ باشتر خزمه‌تكردنی خه‌ڵك، دووباره‌ش داوا ده‌كه‌ینه‌وه هه‌موو ئه‌و لایه‌نه سیاسییانه‌ی له ده‌ره‌وه‌ی حكومه‌تن، پاڵپشت و هاوكار بن بۆ ئه‌و چوارچێوه نه‌ته‌وه‌یی و نیشتمانییه‌ی كه له به‌رژه‌وه‌ندی خه‌ڵكی كوردستانن، ئه‌گه‌ر هه‌ڵه‌ش بكه‌ین، هه‌ڵه‌كانمان چاك بكه‌نه‌وه، ئه‌گه‌ر چاكه‌شمان كرد، ده‌ستخۆشیمان لێبكه‌ن.
هیوادارم ئێمه به یه‌كه‌وه بتوانین پێبهاوێژینه قۆناغێكی تر و له نزیكه‌وه له‌گه‌ڵ یه‌كتر كاربكه‌ین و ئامانجی ئێمه خزمه‌تی خه‌ڵك و نیشتمانه‌كه‌ی خۆمان بێت.
ڕێواز فایق سه‌رۆكی په‌رله‌مانی كوردستان:
ـ ده‌ستووری هه‌رێمی كوردستان زۆر پێویستە هه‌بێت و ده‌مێك بوو ده‌بووایه هه‌رێمی كوردستان خاوه‌ن ده‌ستووری خۆی بووایه.
ـ هه‌ندێكجار گوێم له هه‌ندێك له ساسییه‌كان ده‌ڵێن با ده‌ستوورمان نه‌بێت هه‌لومه‌رج له‌بار نییه، ده‌یه‌وێ ئه‌و ئازادییه‌ی هه‌یه‌تی له هه‌ڵسوكه‌وت له‌وه‌ی كۆتی له‌سه‌ر نییه و ده‌ستێوه‌ردان ده‌كات و هێزی هه‌یه و گه‌نده‌ڵی ده‌كات، ده‌یه‌وێ شتێك نه‌بێت رایبگرێت.
ـ ئێمە وه‌كو سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مانی كوردستان، سه‌ردانی سه‌رجه‌م لایه‌نه سیاسییه‌كانمان كردووه بۆ ئه‌وه‌ی له‌سه‌ر دانانی ده‌ستوورێك بۆ هه‌رێمی كوردستان رێك بكه‌وین.
ـ ئه‌و كاته‌ی سه‌ردانی سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستانمان كردووه داوامان لێكردووه وه‌ك لایه‌نی كۆكه‌ره‌وه یه‌كڕیزییه‌ك دروست بكات بۆ ئه‌وه‌ی هه‌مووان كۆك بن له‌سه‌ر دانانی ده‌ستوورێكی گونجاو.
ـ له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ده‌ستوورێك نییه، كاره‌كانمان به شێوه‌یه‌كی ته‌قلیدییه، كاره‌كانمان له په‌رله‌مان یاسادانان، په‌سه‌ندكردنی بودجه، چاودێریكردنی حكومه‌ت و پابه‌ندبوونی كارنامه‌ی حزبه‌كانه كه خستوومانه‌ته به‌رده‌م رای گشتی له هه‌ڵبژاردن.
ـ نابێت هه‌ندێك بیروبۆچوونی جیاواز ببنه ئاسته‌نگ له‌به‌رده‌م دانانی ده‌ستوور، به‌ڵكو ده‌ستوور ده‌بێت ببێته چاككه‌ره‌وه‌ی ئه‌و لارییه و كۆتوبه‌ند له‌سه‌ر ده‌سه‌ڵاته‌كان دابنێت بۆ ئه‌وه‌ی ده‌ستێوه‌ردان له كاروباری ده‌سه‌ڵاته‌كانی دیكه نه‌كرێت.
ـ ده‌مه‌وێت راشكاو بم، هه‌ندێكجار گوێم له هه‌ندێك له ساسییه‌كان ده‌بێت ده‌ڵێن با ده‌ستوورمان نه‌بێت هه‌لومه‌رج له‌بار نییه، ده‌یه‌وێ ئه‌و ئازادییه‌ی هه‌یه‌تی له هه‌ڵسكه‌وت له‌وه‌ی كۆتی له‌سه‌ر نییه و ده‌ستێوه‌ردان ده‌كات و هێزی هه‌یه و گه‌نده‌ڵی ده‌كات، ده‌یه‌وێ شتێك نه‌بێت رایبگرێت، من دیوه‌كه‌ی تری ده‌خوێنمه‌وه، وه‌كو هاووڵاتییه‌ك ده‌یخوێنمه‌وه، نه‌ك وه‌ك سه‌رۆكی په‌رله‌مان.
جێنین هێنس پلاسخارت نوێنەری تایبەتی سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان لە عێراق:
ـ قووربانی زۆردراوە تا هەرێمی کوردستان گەیشتووەتە ئەم قۆناغە، بەڵام وەک هەر شوێنێکی دیکە ئازادییەکان بە ئاسانی بە دەست نایەن، و یەکڕیزی کلیلی سەرکەوتنە.
ـ لە عێراق بە گشتی هەموو دەستکەوتێک بە یەکڕیزی لایەنەکان بەدەست دێت، ئەو دابەشکارییەی ئێستا هەیە دەبێ سازانی نیشتمانی لەسەر بکرێت. هەرێمی کوردستان ئێستا زۆر جیاوازە، ماڵێکە زمان و ئایینی جیاوازی تێدایە، بۆیە مامەڵەی تایبەتی لەگەڵ دەکرێت، کاتێک پاپا فرانسیس هاتە هەرێمی کوردستان بە چاوی خۆی ئەمەی بینی، کە ئەمە یەکێکە لە خاڵە گرنگەکان، ئەو جیاوازییە رێگەخۆشکەرە بۆ بەرەو پێشوەچوونی زیاتری هەرێمی کوردستان، دەبێ پارێزگاری لێبکرێت.
ـ یەکڕیزی لایەنەکان دەتوانێت هەرێمی کوردستان بەهێزتر بکات، کاتێک یەکڕیزی نەبێت پێچەوانەکەی دەبێت، هەرێمی کوردستانێکی بەهێز، عێراق بەهێز دەکات نەک هەر لەسەر ئاستی ناوخۆ، بەڵکو لەسەر ئاستی نێودەوڵەتیش.
ـ دیموکراسی لە حوکمڕانی کاتی زۆری دەوێت، بەڵام دەبێ بەردەوام هیوامان هەبێت، بۆ ئەوەی شتەکان بخەینە سەر رێگای دروست پێویستمان بە کارکردنی زۆرە، دیموکراسیەت دەبێ کاتی پێبدرێت، بۆ ئەوەی رەگ لە زەوی دابکوتێت، دەبێ سیاسەتوانان ۆ هەمووان وەک یەک زەمینەساز بکەن، دەبێ ستراتیژیان هەبێت، کاتێک مەترسی دەکەوێتە سەر یەکڕیزی بەرپرسیاریەتی دەکەوێتە سەر شانی لایەنە سیاسییەکان کە چارەسەری بۆ بدۆزنەوە.
ـ بەبێ رووبەڕووبوونەوەی گەندەڵی و یەکڕیزی هیچ شتێک نایەتەدی، دەبێ یەکڕیزی لەناو هێزی پێشمەرگەدا هەبێت، نابێ چیتر هەرێمی کوردستان بەسەر دوو زۆندا دابەش بکرێت، بۆ سەقامگیری سیاسی لە هەرێمی کوردستان دەبێ سازانی نیشتمانی هەبێت.
ـ هەرێمی کوردستان بژاردەیەکی لەبەردەستە، ئەویش یەکڕیزیی و پاراستنی ئازادییەکانە، ریفۆرمە ئابووری و ئەمنییەکان بەردەوام بن و گفتوگۆی جددی دەستپێبکەن، بەم جۆرە دەتوانین بڵێین کاری گەورە دەکرێت. لە ماوەی رابردوودا گفتوگۆی زۆر لەبارەی دەستووری هەرێمی کوردستان کراوە، چەندین جار هەوڵی بۆ دراوە، بەڵام بەهۆی کەمی پەیوەندیی و گفتوگۆ، نەتوانراوە هەرێمی کوردستان ببێتە خاوەن دەستوور، نووسینەوەی دەستوور هەلێکی باشە بۆ ژیانی هەموو پێکهاتەکان و دڵنیایی بۆ خەڵک دروست دەکات، بۆیە ئەگەر دەستوور بنووسنەوە، ئێستا دەستی پێبکەن، سەرکردایەتی سیاسی رەنگدانەوەی مافەکانی خەڵکە، دەستوور دەتوانێ یەکلاکەرەوەبێت کاتێک وڵات دەگاتە بنبەست، نابێ هیچ پێشمەرجێک بۆ دەستپێکردنەوەی نووسینەوەی دەستوور هەبێت، دەبێ خەڵک هەستبکات کە سەرکردایەتی سیاسی خزمەتی ئەوان دەکات، دەبێ ئەم متمانەیە دروستبێت.
ـ نەتەوە یەکگرتووەکان بەردەوام پاڵپشتی هەرێمی کوردستان دەکات، بەڵام کلیلەکان لە دەستی ئێوەدان.
فازڵ میرانی سکرتێری مەکتەبی سیاسیی پارتی دیموکراتی کوردستان:
ـ هەموو لایەنەکان رەخنە دەگرن و لە کەسێک دەگەڕێن کە بیکەنە قوربانی بەبێ ئەوەی باسی خۆیان بکەن.
ـ یەکێک لە کێشە گەورەکانی ئێمە ئەوەیە هەموومان رەخنە دەگرین و هەموومان لە کەسێک دەگەڕێین کە بیکەینە قوربانی بەبێ ئەوەی باسی خۆمان بکەین. خودایش دەفەرمووێت: 'أتأمرون الناس بالبر وتنسون أنفسکم وأنتم تتلون الکتاب أفلا تعقلون' کە ئەمە باسی پیاوانی ئایین و حیزبەکانە؟
ـ دەبێت بگەڕێنەوە بۆ لۆژیکی ئەقڵ و ئەم بێئومێدییە بە کوردبوون یان بە نیشتمانبوون کە بە داخەوە ئەمە زاڵبووە بەسەر پرۆسەی سیاسیدا کە گەورەترین مەترسییە.
ـ من دەڵێم دەستوور پێویستە، گرێبەستێکی کۆمەڵایەتییە ماف و ئەرکەکان دەستنیشان دەکات، بۆیە دەستوور پێویستە بۆ هەرێمی کوردستان. ئێمە چ وەکو بژاردە چ وەکو حیزبی سیاسی و چ ئەکادیمی، باسی تیۆری کرا کە مرۆڤێک و زانایەک ئەو تیۆرییە دادەنێت، بەڵام ئەکادیمییەکان پێویستە کۆمەڵگەیەک فەراهەم بکەن ئەو تیۆرییە بە شێوەیەکی راست و دروست جێبەجێ بکەن.
ـ قورئان کتابی خودایە، ئینجیل کتابی خودایە، بە راستی دابەزیون، بەڵام ئەوانەی جێبەجێی دەکەن تاوەکو ئێستا لەو ئەرکەی خۆیاندا سەرکەوتوو نەبوونە، بۆیە بوونەتە کۆمەڵە و ئیجتهادات و گرووپ، لەبری ئەوەی یەکڕیزی پەیدا بکەن ئەو یەکڕیزییەی لە ئاسمانەوە بۆمان هاتووە بەندەکان لە خوارەوە تێکیانداوە. کەواتە خودا بەرپرسیار نییە، قورئان و ئینجیلیش بەرپرسیار نین، بەڵکو ئێمەی مرۆڤ لێی بەرپرسیارین.
ـ حیزبەکان تووشی هەڵەیەکی گەورە بوون کە دەگەڕێنەوە بۆ مێژوو و تەنیا پیرۆزییەکان و سەرکەوتنەکانی خۆیان بە دروستی نیشان دەدەن و گوتی: "یەکێک زاتی ئەوەی نییە ئەو لاپەڕەیە هەڵداتەوە کە لە کوێ هەڵەمان کردووە بۆ ئەوەی ئەو هەڵەیە دووبارە نەکەینەوە و چاکی بکەینەوە.
ـ ئێمە دەستوور بۆ حیزبێک و کەسێک دانانێین، بەڵکو دەستوور بۆ گەلێک دادەنێین. بەڵام پێکهاتەی ئەو گەلە ماف و ئەرکەکانیان لەناو ئەو دەستوورەدا هەبێت. دەستووریش نەکەنە گۆڕەپانێک بۆ موزایەداتی سیاسی، بۆ ئەوەی گەلی ئێمە ئەوەی هەیەتی لەوە زیاتر بە کۆڵیدا نەهێنینەوە."
بافڵ تاڵەبانی هاوسەرۆکی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان:
ـ دەبێت یەکەم جار بەر لە نووسینەوەی دەستوور پرۆسەی سیاسی بگۆڕدرێت.
ـ بە بڕوای من یەکڕیزی دەستەبەرکەری دەستوورە. ئێمە دەبێت یەکەم جار پرۆسەی سیاسی لە کوردستان بگۆڕین.
ـ ئەوەی کە ئێستا هەیە زۆر دوورین لە یەک. دەتوانین زۆر بە ئاسانی لە یەک نزیک ببینەوە و گەلەکەمان ئاشت بکەینەوە. دەبێت بەرنامەیەکمان هەبێت، دەستوورەکە زۆر گرنگە و پێویستی بە ئیشێکی زۆر جیددی و لێکۆڵینەوەیە.
عومەر سەید عەلی، رێکخەری گشتیی بزووتنەوەی گۆڕان:
ـ بە دڵنیاییەوە یەکڕیزی دەستەبەرکەری دەستوورە. زۆرێک لەو یاسایانەی لە پەرلەمانی کوردستان و ئەو رێنماییانەی لە حکومەتەوە دەردەچن جێبەجێ ناکرێن، ئەمەش لە ئەنجامی نەبوونی یەکڕیزییە.
ـ ئەو بارودۆخەی لە هەرێمی کوردستان هەیە، ئەو دوو هێزە سەرەکییە لێی بەرپرسیارن کە پارتی دیموکراتی کوردستان و یەکێتیی نیشتمانیی کوردستانن. بە درێژایی ئەو ٣٠ ساڵە ئەو دوو لایەنە لێی بەرپرسیارن. ئەوان دەتوانن یەکڕیزی دروست بکەن و هەر ئەوانیش دەتوانن ئەو یەکڕیزییە تێک بدەن.
ـ هێزە مام ناوەندەکانی دیکە ئەو رۆڵەیان نییە لە تێکدانی ریزەکانی گەلەکەمان، بۆیە یەکڕیزی زۆر پێویستە، ئێمە ئەگەر یەکڕیزیمان نەبێت دەیان دەستوور بنووسینەوە هیچی لێ جێبەجێ نابێت و دەبێت لە رەفەدا دایبنێین وەکو هەموو ئەو یاسایانەی کە هەن.
ـ یەکڕیزی لە کوێ بێنین لە کاتێکدا دوو ئیدارەمان هەیە، دوو هێزی چەکدارمان هەیە، دوو ئاسایش و دوو پەروەردە و دوو تەندروستی و دوو داراییمان هەیە؟ یەکڕیزی لە کوێ دروست دەبێت؟
کاردیناڵ لویس ساکۆ سەرۆکی کەنیسەی کلدانی لە عێراق و جیهان:
ـ سوپاسی نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستانی دەکەم بۆ سەرخستنی سەردانەکەی پاپا فرانسیس بۆ هەرێمی کوردستان"، هیوایشی خواست "هەولێر و بەغدا سەردانەکەی پاپا فرانسیس بە خێر بقۆزنەوە.
ـ پێویستە سەرکردەکان بە جیددی مامەڵە لەگەڵ وەرچەرخانە راستەقینە و گەورەکان بکەن.. پێویستە دەستوورێکی مەدەنی هەبێت لەگەڵ دۆخی ئێستا بگونجێت.
ـ پێویستە خۆمان لەو یاسا کۆنانە رزگاربکەین کە پەیوەندییان بە ئازادی و باری کەسییەوە هەیە و هەرێمی کوردستان هەموو توانایەکی هەیە بۆ بونیادنانی هەرێمێکی دیموکراسیی خاوەن دەستوور.
ـ پێویستە یاسا و دەستوور لەسەر بنەمای هاووڵاتیبوون و یەکسانی دابڕێژرێت و لە دەوڵەتێکی مەدەنیدا هاووڵاتی دەتوانێت کریستیان، موسڵمان یان هەر ئایینێک هەڵبژێرێت ..تێکەڵکردنی ئایینیش بە سیاسەت بە شێواندنی ئایین و بەهاکەیەتى.
ناودەبات.
ـ دەستووری مەدەنی گەرەنتیی یەکگرتوویی و فرەیی دەکات و دیموکراسی نابێت تەنیا رواڵەت بێت، بەڵکو دەبێت گەرەنتیی ئازادی و مافەکانی مرۆڤ بکات"
عەلی باپیر سەرۆکی کۆمەڵی دادگەریی کوردستان:
لەم ئان و ساتەدا لە هەموو کاتێک زیاتر پێویستیمان بە تەبایی و یەکڕیزییە.. دەستوور بە بۆچوونی من فاکتەرێکی زۆر کاریگەرە بۆ پەیداکردنی تەبایی، بەڵام ئەگەر بە ریزبەندییەکی لۆژیکی بۆ بابەتەکان بچین، لەپێش تەباییەوە شتێک زۆر گرنگترە لە هەموو ئەو شتانەی کە باسیان دەکەین، ئەویش بریتییە لە دادگەری.
ـ ئەگەر بمانەوێت تەبا و یەکڕیز بین، دەبێت دادگەری بچەسپێنین. دادگەری بناخەیەکە هەموو شتە باشەکانی دیکەی لەسەر دەچەسپێت، هەربۆیە خودا لە ئایەتی ژمارە 25ی سورەتی ئەلحەدیدا دەفەرمووێت (لقد ارسلنا رسلنا بالبینات وانزلنا معهم الکتاب والمیزان لیقوم الناس بالقسط). خودا هەموو پێغەمبەرانی ناردوون، دروود و سەلامی خودایان لەسەربێت، لە ئادەمەوە تاوەکو خاتەم، هەموو کتێبەکانی دابەزاندوون بۆ چەسپاندنی دادگەری. دادگەری لەڕووی نەتەوەیی، سیاسی، ئابووری، کۆمەڵایەتی و هەموو رەهەندەکانەوە.
ـ دادگەری بناخەیەکە دەبێت پێشتر زەمینەی بۆ خۆش بکەین و بیچەسپێنین، ئەوکاتە تەبایی دەچەسپێت و یەکڕیزی دروستدەبێت. کۆمەڵگەیەکی یەکڕیز و تەبا دەتوانن باشترین دەستوور بۆ خۆیان دابنێن.
ـ لە ئەنجامی ئەو ناتەباییەی لەنێوان خۆماندا هەیە، تاوەکو ئێستا دەستوورمان نییە، بۆیەش تەبا نین، چونکە دادگەری نەچەسپاوە، چونکە بە داخەوە بە بیرکردنەوەی تەسک بیر دەکەینەوە، لەسەر ئاستی ماڵ و گرووپ و باند و حیزب و دەڤەر بیر دەکەینەوە، نەک وەکو میللەت و کۆمەڵگە بیربکەینەوە.
ـ ئەوەی کە بە پێوەرمان گرتووە بریتی نییە لە هاووڵاتیبوون و مرۆڤ بوون، بەڵکو ئینتیمای حیزب و سیاسیمان بە پێوەر گرتووە، لە ئەنجامی ئەوەدا دادگەری نەچەسپاوە، تەباییش نییە، کە تەباییش نەبوو بە تەئکید ئەوکاتە نەمانتوانیوە لەسەر دەستوورێک رێکبکەوین، کە پێشتر نووسراوە و رەشنووسێکیشی هەیە، یەک دوو جاریش هەوڵدراوە هەموار بکرێتەوە. بۆیە من پێموایە دەبێت خەمی چەسپاندنی دادگەری بخۆین، پاشان ئەو خەڵکە خۆی بە خاوەنی ئەو وڵاتە بزانێت و دڵی پێی خۆشبێت و بەشداربێت لە خێر و بێرە ماددی و مەعنەوییەکانی، قۆرخکاری و گەندەڵی نەبێت، جیاوازی نەکرێت، ئینجا وردە وردە بۆ شتەکانی دیکە هەنگاو بنێین.
د. خەلیل ئیبراهیم، سەرۆکی ئەنجوومەنی سیاسیی یەکگرتووی ئیسلامیی کوردستان:
ـ ئێمە وای دەبینین کە بابەتی یەکڕیزی ستراتیجیەتێکە، پێویستییەکی نەتەوەیی و نیشتمانی و مرۆیی و ئیسلامییە و بە هەموو پێوەرێک ئەم یەکڕیزییە دەبێت دروستی بکەین.
ـ تۆ ناتوانیت دەستوورێک دابنێیت ئەگەر یەکڕیزی نەبێت، هەمیشە وا پێویست دەکات دەستوور لە کەشێکی لەبار و گونجاو و سەقامگیری سیاسی بنووسرێتەوە.
ـ ئەو سەقامگیری و کەشە گونجاوە دروست نابێت ئەگەر تەوافوقێکی سیاسی و یەکڕیزی نەبێت،و ئەو یەکڕیزییەش دەبێت نیەتێکی دروست و پاک هەبێت، دووەم، دەبێت ئیرادەیەکی بەهێز هەبێت بۆ نووسینەوەی دەستوور. سێیەم، دەبێت ئێمە متمانەی خەڵک بگەڕێنینەوە بەو جۆرە حکومڕانییەی ئێستا، کە ئێمە وایدەبینین ئەو حکومڕانییە زۆر کەموکورتی و سەقەتیی تێدایە، دەبێت دان بەوەدا بنێین کە لە زۆر بواردا شکستیهێناوە، تاوەکو ئێستا نەبووەتە حکومەتێکی دامەزراوەی نیشتمانی، خەڵک گلەیی زۆریان هەیە.
ـ بۆ ئێمە چەند پرسێک هەن دەبێت ئەو یەکڕیزییە لەسەر ئەو بنچینانە دروست ببن، لەوانە پرسێکی نیشتمانیمان هەیە کە چۆنێتیی دروستکردنی ئەو نیشتمانەیە، پرسێکی نەتەوەییمان هەیە، کە خەون و دیدگای ئەو میللەتە چۆن بەدیبهێنین، پرۆسەیەکی چاکسازیی ریشەییمان هەیە، چۆن بچینە ناو ئەو چاکسازییە بەشێوەیەکی گشتگیر. پرۆژەیەکی گەشەپێدان و گەشەسەندنی ئەو وڵاتەمان هەیە، چۆن دروستی بکەین. دواتر گواستنەوەی دیموکراسیەتی راستەقینە، وەکو فیکر و مومارەسە و رێکار ئەمە چۆن دروست ببێت؟ تاوەکو ئێمە دیدگایەکی ستراتیجی و بەرنامەی کار و سیاسەتێکی هاوبەش بۆ ئەو پرسانە دانەنێین، ناتوانین دەستوورێک دابنێین. دەبێت زەمینە خۆشبکرێت بۆ دەستوور، دواتر هەر ئەو دەستوورە ئەو یەکڕیزییە دەپارێزێت.
